जीवन काँडाकी फूल पढेर हेर्दा

काँडैकाँडाको बाटोमा हिँडेर पनि कति राम्रो फूल फुल्यो । त्यो काँडैकाँडाको भन्ज्याङबाट कसरी त्यो आत्मा हिँड्यो होला, म कल्पना गर्न पनि सक्दिन । त्यो कष्ट, त्यो पीडा, त्यो आशा, त्यो भावना नभएको भए उनी पहिल्यै यो संसारबाट विचलित भएर बिदा भएकी हुन्थिन् होला । उसको त्यो जागरुक स्वभाव, आमाबुबाको पिटाइ, धर्तीमाता र उसको आत्मबलले उनी यहाँ सम्म आइन् उनको त्यो साहसको म प्रशंसा गरेर ताली बजाउँछु । म कुरा गर्दै छु त्यो प्रतिभा जसले जीवनमा कष्ट गरेर भएपनि जीवनलाई सुन्दर देख्यो, त्यो प्रतिभा जसले गर्दा अपाङ्गको जीवन सार्थक बनायो । हो, त्यो प्रतिभा झमक कुमारी धिमिरे हुन् । 

मैले उनको आत्मजीवनीपरक निबन्ध “जीवन काँडाकी फूल” पढें । मलाई त्यो निबन्धले अत्यन्तै छोयो । मैले आफूलाई उनको ठाउँमा राखेर पनि हेरें तर म उनको ठाउँमा भएको भए अहिले सम्म जीवित त पक्कै हँुदिनथें र उनले गरे जति परिश्रम त कहिल्यै गर्थें भन्ने त सोच्न नि सक्दिन । निबन्ध पढ्दा उनको त्यो कहालिलाग्दो जीवन देख्दा , आफूले अनुभव गर्दा कति पीडामा डुबें । झमकलाई कति पीडा भयो होला, आफ्नो आमाबुबाले त्यतिसम्म पिट्दा, आफूले लेख्न सिक्दा, बाबाले बहिनीलाई पढाउने क्रममा, आदि त्यति कष्ट सहेर पनि ज्यूनु पर्ने ।

झमकलाई सबैभन्दा धेरै माया उनकी हजुरमाले गर्थिन् । उनको हेरचाह गर्ने भन्ने नै उनको हजुरमा थिइन् । हजुरमाले भन्ने गर्थिन् रे, हजुरमा मरेपछि झमक नि मर्छिन् रे, तर त्यसो भएन । झमकलाई थाहा थियो, हजुरमा मरेपनि ऊ बाँच्नुपर्छ, ऊ मरेपनि हजुरमा बाँच्नुपर्छ भन्ने । त्यसै गरी उनकी हजुरमा मरेर कुन लोक गइन् त थाहा भएन तर मरेर गईन् र पनि झमक आफ्नो जीवन बाँचिरहिन् । 

झमकको साथी भन्नु नै धर्ती, माटो, प्रकृति नै थियो । उनी त्यही प्रकृतिमा रमाइन्, फूलसँगै फुल्दै गइन्, धर्तीमा रमाइन् र माटो र ढुङ्गामा अक्षर कोर्न सिकिन् । उनका आमाबुबाले उनलाई कपडा फोहोर बनाई, लुगा फटाली भनेर त कति धुलाई गरे त्यो त सिमित छैन । उसको त्यो निर्मम पिटाई र धुलाई मलाई त साह्रै असह्य भयो । म पनि उसको पीडामा सामिल भएँ । मैले पढ्दै जाँदा उनको हरेक चरित्र र दिनचर्यालाई मनमा कोर्दै गएँ र मनमै एउटा चलचित्र बनाएँ । 

झमक हरेक दुःखमा पनि सानो खुसी खोजेर रमाउँथिन् उनले त्यो दुःखमा पनि सानो सुख पाइन् भने खुसीले प्रफुलित भएर दुःखलाई बिर्सिने थिइन् । मलाई उनको त्यो बानी अत्यन्तै मन प¥यो । त्यति कष्ट, त्यो काँडामा बसेर पनि कति सुन्दर देख्थिन् झमकले आफ्नो जीवन । 

भलमकले कति दुःख, दर्द सहेर, कति रगत बगाएर अक्षर लेख्न सिकिन्, त्यो त अझ सम्म कसैले नै गरे होलान् । लुकीलुकी बहिनीले लेखेको हेरिन्, बाबाले बहिनीलाई पढाउँदा टाढाबाट नै सुनिन्, बहिनीका पुराना पानाहरुबाट सिकिन् र धर्तीमा बिच्छ्याइन् । उनीसँग कलम र कापी नभएकाले उनले माटोमा, ढुङ्गामा सिङ्काले लेख्दा कति पटक घाउ भयो, कति पटक रगतका धारा बगे । त्यत्ति कष्ट गरेर उनले आफूले अक्षर सिकिन् र शब्द बनाइन् र उनी आफू लेख्न जान्ने भइन् । पछि समय बित्दै जाँदा उसलाई बहिनीले माया गर्न थालिन्, त्यो मायाले गर्दा पनि उनले धेरै सहयोग पाइन् । उनको बहिनीले आफ्नो स्कुलको पुस्तकालयबाट धेरै पुस्तकहरु ल्याइदिने गरिन् जसले गर्दा झमकले बाहिरी संसारलाई चिन्न सजिलो बनायो । 

उनले साहित्य, विज्ञान र समसामयिक विषयको ज्ञान पाइन् । झमकको लागि पुस्तकहरु पढ्ने बानी बसिसकेको थियो । आफूलाई मनपरेका रचनाहरु उनले लेख्न र घोक्ने गर्थिन् । 

अक्षर जानेर मात्र जीवन कहाँ सजिलो हँुदो रहेछ र ? झमकले जति पढे पनि उनका बुबाले उनलाई कहिल्यै राम्रो सोचेनन् । तैले जति पढे पनि के हुने हो र भन्थे । उनलाई ती शब्दहरु सुन्दा कति पीडा भयो होला ? 

जीवन चलिरहेकै थियो, उतारचढाब आइ नै रहेको थियो । उनले कति मानिसलाई भेटिन्, कतिले त राम्रो माने होलान्, कतिले मानेनन् पनि होलान् । तर पनि उनी आफ्नो जीवनसँगै हिँडिरहेकी नै थिइन् । त्यसै क्रममा उनका रचनालाई कतिले मनपराए, कति पत्रिकाहरुमा छापिए र कतिले उनले रचेका रचनाहरुको किताब नै प्रकाशित गरे । त्यो समय उनलाई कति खुसी लाग्यो, कति प्रफुलित भइन् र कति प्रशंसा पनि पाइन् त्यो उनीमा नै भरपर्छ । झमकको जीवनमा आएका ती गुणी व्यक्तिहरु जसले उनको लागि अमूल्य योगदान दिए , कति माया दिए र सहयोगको हात बढाए, ती सबै व्यक्तिहरु उसको लागि अत्यन्तै महत्वपूर्ण व्यक्ति बने । झमकले न घाम भनिन्, न त पानी, न सुख, न दुःख हरेक क्षण उनले आफ्नो रचना सृजना गरिन् । उनले आफूले पीडा जति सहे पनि अरुलाई भने खुसी पार्न खोज्थिन् आफ्नो सृजना मार्फन् ।

झमकले आफ्नो जीवनमा इन्द्रेणी रङ्ग भरिन्, ती रङ्गसँग खेलिन्, आफ्नो मनका भावनाहरुलाई रङ्ग मार्फत् पोखिदिइन् र सबै माझ थुपारिदिइन् । उनले भनेझैँ “सायद फूलमा पनि काँडा नहँुदो त त्यति सुन्दर हुने थिएन होला”, हो दुःख बिना मानिस कसरी सफल हुन सिक्थ्यो होला । झमकले त्यति कष्ट, त्यति रगत बगाइन् त बल्ल आफ्नो जीवनमा कोमल फूल पाइन् । त्यसै गरी हामी हरेक मानिस पनि काँडाको बाटो हिँडेपछि सुन्दर फूल अवश्य प्राप्त गर्नेछौं । दुःख नरहेसम्म त्यसको सामना नगरेसम्म, त्यस दुःखलाई नचिनेसम्म त कहाँ सुख प्रापत गर्न सकिन्छ र । काँडा फलेपछि मात्र पो फूल फल्छ त । जीवन पनि काँडैकाँडासँग रुमलिएको एउटा सुन्दर फूल हो जसलाई हामी सुखदुःख भन्छौं । 

लेखक : निशा जोशी  (2068)